معرفی استان گلستان

پیشینه تاریخی این سرزمین به 7 هزار سال پیش در دوران پارینه سنگی در غار کیارم واقع در روستای فرنگ بخش گالیکش برمی گردد. تحقیقات جدید نشان می دهد که منطقه گرگان 6000 سال پیش محل زندگی تمدن پرداریان بوده است. قدیمی ترین آثار دوران نوسنگی ایران در غار کمربند و غار هوتو در نزدیکی بهشهر یافت شد.

این آثار حکایت از آشنایی مردم آن زمان با سرامیک، هنر بافندگی، اهلی کردن حیواناتی مانند بز کوهی و ساخت ابزار سنگی صیقلی دارد. حفاری در تورنگ تپه در نزدیکی گرگان نیز نشان می دهد که این منطقه دارای روستاهای پرجمعیت، سفال های عظیم و شبکه آبیاری کشاورزی بوده و قدمت آن حداقل به اندازه شهر سوخته سیستان است. نام این سرزمین در کتیبه های هخامنشی از جمله کتیبه داریوش در بیستون به صورت وارگانه و در کتیبه های پهلوی به شکل گورکان ذکر شده است. واژه وارگ در زبان طبری به معنای گرگ است.

مورخان یونانی از آن با نام هیرکانی یاد می کنند. پدر داریوش هخامنشی زمانی فرمانروای این منطقه بوده است. سواران گرگانی همواره مورد توجه هخامنشیان بودند و داریوش تعدادی از گرگانی های شجاع را در سپاه جاویدان گنجاند. گرگان فعلی تا سال 1316 «استرآباد» یا «استرآباد» نامیده می شد. واژه «استرآباد» از دو کلمه «استر» و «آباد» تشکیل شده است. استر یا ستاره در زبان طبری به معنای ستاره است.

در حالی که همین کلمه در زبان فارسی به معنای قاطر است گفته می شود که شهر باستانی استرآباد توسط هشایار شاه به یاد همسر یهودی خود نامگذاری شده است که او را استر (ستاره) نامیده و در زمان ساخته شده است. اردوان دوم پارت (128-124 قبل از میلاد) هیرکانی و کارمانیا (کرمان) تحت فرمانروایی خاندان گودرز بودند و جانشینان گودرز تا قرن دوم پس از میلاد به طور مستقل بر آن حکومت کردند.

این سرزمین خوش آب و هوا یکی از خلوتگاه های بهاری و تابستانی شاهان اشکانی بوده است. در این دوره ساخت دیوار بزرگ معروف به سد اسکندر (این دیوار در برخی منابع اخیر «دیوار گرگان» نامیده می‌شود) برای جلوگیری از حمله هون‌ها به ایران آغاز شد. کار ساخت این دیوار که طول آن را 155 تا 170 و گاه 300 کیلومتر نوشته اند نیز مربوط به دوره ساسانی است و گفته می شود انوشیروان دستور بازسازی آن را داده است.

در زمان ساسانیان ساختمان‌های مستحکمی در مرز و سایر نقاط منطقه برای مقاومت در برابر مهاجمان ساخته شد. پس از ظهور اسلام، این منطقه در سال 35 قمری به خراج اعراب مسلمان تبدیل شد. در زمان سلیمان بن عبدالملک، یزید بن مهلب در سال ۹۸ قمری بر استان گرگان فتح کرد و سپس شهر جرجان مقر استان جرجان شد. ابن خلدون تعداد کشته شدگان این جنگ را 40000 مرد گرگانی، اما گردیزی تلفات گرگان را 12000 کشته و 6000 برده می داند. محمد بن جریر طبری ضمن تایید مرگ 40000 نفر از مردم گرگان می افزاید که پس از فتح گرگان شخصی به نام جهم بن زهار توسط یزید فرماندار آن شهر شد پس از فتح گرگان توسط فرحان.

اعراب بزرگ (سردار طبرستان) با یزید بن مهلب جنگید و موفق شد لشکر عرب را شکست دهد و گرگان را از اعراب بگیرد. پس از این شکست خفت بار، عمر بن عبدالعزیز، خلیفه اموی، به یزید بن مهلب دستور داد که به بغداد بازگردد. این شهر در قرن سوم و چهارم هجری بسیار رونق یافت و تحت حکومت سامانیان قرار گرفت. در دوران حکومت مستقل ایران. پس از آن گاه در دست آل بویه و گاه در دست سامانیان بود تا اینکه آل زیار به آن دست یافت و در صدد آبادانی برآمد. (توجه داشته باشید که شهر یورجان در حمله مغول ویران شد و شهر فعلی گرگان زمانی استرآباد نام داشت)

خاندان آل زیار مشهورترین فرمانروای این منطقه بودند که از اوایل قرن چهارم (سال 316 قمری) تا اواسط قرن پنجم (سال 435 یا 441 قمری) در منطقه گرگان، طبرستان و گیلان حکومت کردند. و گاه بر ری، اصفهان، همدان و دینور نیز حکومت می کردند. مرداویوس، مؤسس این سلسله، ریشه خود را به پادشاهان گذشته ایران می‌رساند و می‌خواست بغداد را تصرف کند و پادشاهی ایران را دوباره برپا کند. اما نه تنها او، بلکه حاکمان پس از او نیز نتوانستند به چنین آرزوهای بزرگی دست یابند و سلجوقیان به حکومت خود پایان دادند. قابوس بن وشمگیر مشهورترین حاکم آل زیار بود که آوازه علم و دوستی او باعث شد بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و ابن سینا به گرگان بروند.

بیرونی برخی از تحقیقات خود را در اطراف شهر گرگان انجام داد و اولین کتاب مهم خود، آثار الباقیه در قرآن الخالیه را با نام قابوس نوشت. از خود قابوس کتابی به نام قابوس نامه از خود به جای گذاشته که از آثار مهم ادبی و اخلاقی ایران به شمار می رود. بنای برج قابوس در شهرستان گنبدکاووس که بزرگترین بنای خشتی محسوب می شود نیز به فرمان وی ساخته شد.